Wycho­wa­łam się w Olszy­nie, według mapy google, odle­głej od Mie­dzianki o 56 km. Pamię­tam Olszynę kwit­nąca i tęt­niącą życiem. Po woj­nie, na tere­nach odzy­ska­nych, zamiesz­kali moja bab­cia z dziad­kiem. Dzia­dek Wik­tor objął sta­no­wi­sko dyrek­tora tar­taku, bab­cia Jasia wycho­wy­wała dzieci. Histo­ria Olszyny, przez dłu­gie lata była zwią­zana z prze­my­słem meblar­skim i drzew­nym. W moich dzie­cię­cych wspo­mnie­niach, 80 pro­cent mieszkańców Olszyny pra­co­wało w fabryce mebli. Miej­sco­wość może nie nale­żała do zamoż­nych, jed­nak jej miesz­kańcy wyda­wali mi się szczę­śliwi. W miarę dora­sta­nia obser­wo­wa­łam zmiany w miej­sco­wo­ści, jej degra­da­cję, rosnące bez­ro­bo­cie, coraz częst­sze wyjazdy i poszu­ki­wa­nie pracy w sąsied­nich Niem­czech. Fabryka zmniej­szała zatrud­nie­nie, a rynek zbytu kie­dyś zagwa­ran­to­wany przez pań­stwo, roz­sy­pał się jak domek z kart.

Dziś Olszynę widzę smutną, pew­nie też przez pry­zmat pry­wat­nych histo­rii. Kiedy zapro­po­no­wano mi udział w wysta­wie o Mie­dziance, myśla­łam o Olszy­nie i jesz­cze kilku przy­le­głych miej­sco­wo­ściach, które bez dzie­cię­cych legend, pusto­szeją, zamie­rają, zni­kają.

Na wje­ździe do Mie­dzianki, po pra­wej stro­nie drogi stoi budy­nek byłego bro­waru. Minę­ły­śmy go. Weszłam na przy­le­głe wzgó­rze i krzyk­nę­łam: Elu czy ja już jestem na rynku? Na co dało się usły­szeć głos Eli, sto­ją­cej poni­żej: Nie, już go prze­szłaś!

Kamie­nice na rynku dosłownie zapa­dły się. Naj­więk­sze straty w budyn­kach, mia­sto odno­to­wało, po zakoń­czo­nej eks­plo­ata­cji uranu, która była tu pro­wa­dzona po dru­giej woj­nie świa­to­wej. Szyby kopal­niane pozo­sta­wiono nie­za­bez­pie­czone. Teren jest grzą­ski, trzeba poru­szać się ostroż­nie, naj­le­piej wzdłuż wyzna­czo­nych ście­żek.

Dziś Mie­dzianka, to kilka zamiesz­ka­łych domów, z któ­rych roz­prze­strze­nia się kojący widok na góry. I książka Filipa Sprin­gera, która przy­wo­łała do życia dawne legendy miej­skie i wzmo­gła zain­te­re­so­wa­nie „miej­scem, któ­rego nie ma”. W moim prze­ko­na­niu to miej­sce jed­nak ist­nieje, a dawna histo­ria, barw­nie i suge­styw­nie opi­sana na kar­tach książki, deli­kat­nie przy­sła­nia jej stan obecny.

Mia­steczko rysuje się idyl­licz­nie, pomię­dzy ruinami stoi kościół i kilka zadba­nych domów a przy nich ogrody. Jed­nak jest w tym miej­scu nie­po­kój. Miesz­kańcy, choć chęt­nie wcho­dzą w roz­mowę z tury­stami, mają w sobie prośbę o spo­kój, po infor­ma­cje odsy­łają do byłych miesz­kań­ców mia­steczka, obec­nie osie­dlo­nych na jele­nio­gór­skim osie­dlu Zabo­brze. Ciężko jest żyć pomię­dzy ruinami, które na co dzień przy­po­mi­nają bogatą histo­rię Kup­fer­bergu, naj­mniej­szego mia­sta w Niem­czech.

Naj­spo­koj­niej jest na wzgó­rzu, przy zbior­niku wyrów­nu­ją­cym poziom wody. Wła­śnie, prze­cież Mie­dzianka to rów­nież histo­ria wspa­nia­łego bro­waru i piwa, o któ­rym mówiono, że swój szla­chetny smak zawdzię­cza kry­sta­licz­nie czy­stej wodzie. Zapy­ta­łam więc o jej walory miesz­kań­ców Mie­dzianki jak i pobli­skich Jano­wic i …tra­fi­łam na współ­cze­sną legendę.

Niek­tó­rzy miesz­kańcy wychwa­lają walory wody „bo nie zosta­wia kamien­nego osadu w czaj­niku”, jed­nak część z nich żyje w prze­ko­na­niu o tym, że gdy korzy­stają z niej codzien­nie „ich ciała w nocy świecą zie­lo­nym świa­tłem”.

Skąd roz­dź­więk w infor­ma­cjach? Woda z ujęć gór­skich jest miękka, przy­ja­zna skó­rze, wzbo­ga­cona natu­ral­nymi pier­wiast­kami, zdrowa. Woda, która pocho­dzi z ujęć poło­żo­nych na tere­nach ura­no­no­śnych, może zawie­rać radon, gaz szla­chetny, który powstaje z pro­ce­sie roz­padu radu. Wody rado­nowe, sto­so­wane w uzdro­wi­skach, umie­jęt­nie dozo­wane, dzia­łają lecz­ni­czo. Radon nie wydo­sta­nie się na powierzch­nię ziemi, gdy jest powstrzy­my­wany przez nie­na­ru­szone struk­tury skał. Jed­nak kiedy znaj­dzie ujście, szcze­linę w ziemi, prze­do­staje się do gleby, wcho­dzi w struk­turę mate­ria­łów budow­la­nych, jest obecny w powie­trzu, w wodzie. Na stro­nach gmin, w któ­rych są złoża uranu, można zna­leźć infor­ma­cje o prze­pro­wa­dza­nych bada­niach labo­ra­to­ryj­nych, które mają okre­ślić zawar­tość radonu we wnę­trzach budyn­ków, w wodzie. Według infor­ma­cji od wło­da­rzy gminy, w Jano­wicach Wiel­kich została zain­sta­lo­wana apa­ra­tura, która ma powo­do­wać wytrą­ca­nie radonu z wody.

To nie uspo­kaja miesz­kań­ców Mie­dzianki i Jano­wic, w wyobraźni, kon­stru­ują wła­sną maszynę, sepa­ra­tor radonu. Słusz­nie zauwa­żają, że pier­wia­stek można „wytrze­pać z wody”. Wodę w tym celu należy prze­le­wać, potrzą­sać nią w otwar­tym naczy­niu, można w końcu insta­lo­wać sepa­ra­tory przy każ­dym uję­ciu wody, w któ­rym wykryto dużą zawar­tość gazu.

Ostat­nie roz­wią­za­nie wydaje się naj­słusz­niej­sze, nie zabiera czasu, daje pew­ność, że odkrę­ca­jąc kurek w łazience, nie wzro­śnie zna­cząco ilość beke­reli w powie­trzu. Beke­rel jest jed­nostką miary aktyw­no­ści pro­mie­nio­twór­czej pier­wiast­ków.

Jak według miesz­kań­ców może wyglą­dać taka maszyna? W sys­te­mie rur wodo­cią­go­wych mon­tu­jemy trze­paczki, przy­po­mi­nające w kształ­cie wypro­sto­waną dłoń z roz­cza­pie­rzo­nymi pal­cami. Trze­paczki wpro­wa­dzone w ruch wzbu­rzają lustro prze­pły­wa­ją­cej wody, powo­du­jąc wyno­sze­nie gazu poza ciecz. Tak pro­ste, że pra­wie magiczne.

Alche­miczna „Radon Machine” – obiekt, który zosta­nie zapre­zen­to­wany na wysta­wie, korzy­sta ze wska­zó­wek zebra­nych wśród miesz­kań­ców. Jest pomniej­szoną wer­sją plą­ta­niny rur wodo­cią­go­wych, z wpro­wa­dzo­nym, symbolicznym sys­te­mem sepa­ra­cji radonu z wody. Maszyna mówi o odczu­wa­niu real­nego pro­blemu, o dezinfor­ma­cji, zagro­że­niu i nara­sta­ją­cej legen­dzie wokół ema­na­cji szla­chet­nego gazu, radonu.

Radon machine

Tekst opu­bli­ko­wany w kata­logu do wystawy: „Mia­sto, któ­rego nie było”
kuratorzy wystawy: Aurelia Nowak, Chybert Czerepok, Marek Wasilewski

Wycho­wa­łam się w Olszy­nie, według mapy google, odle­głej od Mie­dzianki o 56 km. Pamię­tam Olszynę kwit­nąca i tęt­niącą życiem. Po woj­nie, na tere­nach odzy­ska­nych, zamiesz­kali moja bab­cia z dziad­kiem. Dzia­dek Wik­tor objął sta­no­wi­sko dyrek­tora tar­taku, bab­cia Jasia wycho­wy­wała dzieci. Histo­ria Olszyny, przez dłu­gie lata była zwią­zana z prze­my­słem meblar­skim i drzew­nym. W moich dzie­cię­cych wspo­mnie­niach, 80 pro­cent mieszkańców Olszyny pra­co­wało w fabryce mebli. Miej­sco­wość może nie nale­żała do zamoż­nych, jed­nak jej miesz­kańcy wyda­wali mi się szczę­śliwi. W miarę dora­sta­nia obser­wo­wa­łam zmiany w miej­sco­wo­ści, jej degra­da­cję, rosnące bez­ro­bo­cie, coraz częst­sze wyjazdy i poszu­ki­wa­nie pracy w sąsied­nich Niem­czech. Fabryka zmniej­szała zatrud­nie­nie, a rynek zbytu kie­dyś zagwa­ran­to­wany przez pań­stwo, roz­sy­pał się jak domek z kart.

Dziś Olszynę widzę smutną, pew­nie też przez pry­zmat pry­wat­nych histo­rii. Kiedy zapro­po­no­wano mi udział w wysta­wie o Mie­dziance, myśla­łam o Olszy­nie i jesz­cze kilku przy­le­głych miej­sco­wo­ściach, które bez dzie­cię­cych legend, pusto­szeją, zamie­rają, zni­kają.

Na wje­ździe do Mie­dzianki, po pra­wej stro­nie drogi stoi budy­nek byłego bro­waru. Minę­ły­śmy go. Weszłam na przy­le­głe wzgó­rze i krzyk­nę­łam: Elu czy ja już jestem na rynku? Na co dało się usły­szeć głos Eli, sto­ją­cej poni­żej: Nie, już go prze­szłaś!

Kamie­nice na rynku dosłownie zapa­dły się. Naj­więk­sze straty w budyn­kach, mia­sto odno­to­wało, po zakoń­czo­nej eks­plo­ata­cji uranu, która była tu pro­wa­dzona po dru­giej woj­nie świa­to­wej. Szyby kopal­niane pozo­sta­wiono nie­za­bez­pie­czone. Teren jest grzą­ski, trzeba poru­szać się ostroż­nie, naj­le­piej wzdłuż wyzna­czo­nych ście­żek.

Dziś Mie­dzianka, to kilka zamiesz­ka­łych domów, z któ­rych roz­prze­strze­nia się kojący widok na góry. I książka Filipa Sprin­gera, która przy­wo­łała do życia dawne legendy miej­skie i wzmo­gła zain­te­re­so­wa­nie „miej­scem, któ­rego nie ma”. W moim prze­ko­na­niu to miej­sce jed­nak ist­nieje, a dawna histo­ria, barw­nie i suge­styw­nie opi­sana na kar­tach książki, deli­kat­nie przy­sła­nia jej stan obecny.

Mia­steczko rysuje się idyl­licz­nie, pomię­dzy ruinami stoi kościół i kilka zadba­nych domów a przy nich ogrody. Jed­nak jest w tym miej­scu nie­po­kój. Miesz­kańcy, choć chęt­nie wcho­dzą w roz­mowę z tury­stami, mają w sobie prośbę o spo­kój, po infor­ma­cje odsy­łają do byłych miesz­kań­ców mia­steczka, obec­nie osie­dlo­nych na jele­nio­gór­skim osie­dlu Zabo­brze. Ciężko jest żyć pomię­dzy ruinami, które na co dzień przy­po­mi­nają bogatą histo­rię Kup­fer­bergu, naj­mniej­szego mia­sta w Niem­czech.

Naj­spo­koj­niej jest na wzgó­rzu, przy zbior­niku wyrów­nu­ją­cym poziom wody. Wła­śnie, prze­cież Mie­dzianka to rów­nież histo­ria wspa­nia­łego bro­waru i piwa, o któ­rym mówiono, że swój szla­chetny smak zawdzię­cza kry­sta­licz­nie czy­stej wodzie. Zapy­ta­łam więc o jej walory miesz­kań­ców Mie­dzianki jak i pobli­skich Jano­wic i …tra­fi­łam na współ­cze­sną legendę.

Niek­tó­rzy miesz­kańcy wychwa­lają walory wody „bo nie zosta­wia kamien­nego osadu w czaj­niku”, jed­nak część z nich żyje w prze­ko­na­niu o tym, że gdy korzy­stają z niej codzien­nie „ich ciała w nocy świecą zie­lo­nym świa­tłem”.

Skąd roz­dź­więk w infor­ma­cjach? Woda z ujęć gór­skich jest miękka, przy­ja­zna skó­rze, wzbo­ga­cona natu­ral­nymi pier­wiast­kami, zdrowa. Woda, która pocho­dzi z ujęć poło­żo­nych na tere­nach ura­no­no­śnych, może zawie­rać radon, gaz szla­chetny, który powstaje z pro­ce­sie roz­padu radu. Wody rado­nowe, sto­so­wane w uzdro­wi­skach, umie­jęt­nie dozo­wane, dzia­łają lecz­ni­czo. Radon nie wydo­sta­nie się na powierzch­nię ziemi, gdy jest powstrzy­my­wany przez nie­na­ru­szone struk­tury skał. Jed­nak kiedy znaj­dzie ujście, szcze­linę w ziemi, prze­do­staje się do gleby, wcho­dzi w struk­turę mate­ria­łów budow­la­nych, jest obecny w powie­trzu, w wodzie. Na stro­nach gmin, w któ­rych są złoża uranu, można zna­leźć infor­ma­cje o prze­pro­wa­dza­nych bada­niach labo­ra­to­ryj­nych, które mają okre­ślić zawar­tość radonu we wnę­trzach budyn­ków, w wodzie. Według infor­ma­cji od wło­da­rzy gminy, w Jano­wicach Wiel­kich została zain­sta­lo­wana apa­ra­tura, która ma powo­do­wać wytrą­ca­nie radonu z wody.

To nie uspo­kaja miesz­kań­ców Mie­dzianki i Jano­wic, w wyobraźni, kon­stru­ują wła­sną maszynę, sepa­ra­tor radonu. Słusz­nie zauwa­żają, że pier­wia­stek można „wytrze­pać z wody”. Wodę w tym celu należy prze­le­wać, potrzą­sać nią w otwar­tym naczy­niu, można w końcu insta­lo­wać sepa­ra­tory przy każ­dym uję­ciu wody, w któ­rym wykryto dużą zawar­tość gazu.

Ostat­nie roz­wią­za­nie wydaje się naj­słusz­niej­sze, nie zabiera czasu, daje pew­ność, że odkrę­ca­jąc kurek w łazience, nie wzro­śnie zna­cząco ilość beke­reli w powie­trzu. Beke­rel jest jed­nostką miary aktyw­no­ści pro­mie­nio­twór­czej pier­wiast­ków.

Jak według miesz­kań­ców może wyglą­dać taka maszyna? W sys­te­mie rur wodo­cią­go­wych mon­tu­jemy trze­paczki, przy­po­mi­nające w kształ­cie wypro­sto­waną dłoń z roz­cza­pie­rzo­nymi pal­cami. Trze­paczki wpro­wa­dzone w ruch wzbu­rzają lustro prze­pły­wa­ją­cej wody, powo­du­jąc wyno­sze­nie gazu poza ciecz. Tak pro­ste, że pra­wie magiczne.

Alche­miczna „Radon Machine” – obiekt, który zosta­nie zapre­zen­to­wany na wysta­wie, korzy­sta ze wska­zó­wek zebra­nych wśród miesz­kań­ców. Jest pomniej­szoną wer­sją plą­ta­niny rur wodo­cią­go­wych, z wpro­wa­dzo­nym, symbolicznym sys­te­mem sepa­ra­cji radonu z wody. Maszyna mówi o odczu­wa­niu real­nego pro­blemu, o dezinfor­ma­cji, zagro­że­niu i nara­sta­ją­cej legen­dzie wokół ema­na­cji szla­chet­nego gazu, radonu.